Konferencja klimatyczna COP27 w w Szarm el-Szejk w Egipcie zakończyła się sukcesem w części dotyczącej wzmocnienia działań na rzecz strat i szkód. Dzięki wysiłkom pod egipską Prezydencją, Strony zadecydowały o utworzeniu specjalnego „funduszu strat i szkód”, dedykowanego krajom najbardziej dotkniętym zmianami klimatycznymi – była to jedna z najważniejszych decyzji. W sprawach odnoszących się do finansowania i stopniowego odchodzenia od paliw kopalnych nie odnotowano żadnych przełomowych decyzji, które zmieniałyby stan faktyczny ustalony na poprzednim COP26 w Glasgow w Szkocji. W COP27 w Egipcie uczestniczyła niespełna 90 osobowa grupa złożona z przedstawicieli różnych związków zawodowych, która podejmowała liczne prace, brała udział w różnych spotkaniach. W konferencji klimatycznej uczestniczyli przedstawiciele wszystkich polskich central związkowych, w tym Grzegorz Trefon (KADRA).

Należy zauważyć, że sam mechanizm strat i szkód został po raz pierwszy uwzględniony w Warszawskim Międzynarodowym Mechanizmie Strat i Szkód, będącym rezultatem COP19 w Warszawie z 2013 roku. Mechanizm został również oficjalnie  uznany przez Porozumienie Paryskie w 2015 r. Decyzja o utworzeniu nowego „funduszu strat i szkód” jest na pewno sukcesem krajów globalnego południa pod egipskim przewodnictwem. Utworzenie tego funduszu wraz z utworzeniem programu i uznaniem potrzeby sprawiedliwej transformacji poprzez dialog społeczny to kroki naprzód w radzeniu sobie ze zmianami klimatycznymi i odbudowie zaufania społecznego dla zmian. 

Dodatkowo COP27 potwierdził potrzebę zapewnienia ochrony socjalnej, natomiast można być zawiedzionym nieobecnymi w tekście gwarancjami dla praw pracowników. Decyzje o Funduszu Strat i Szkód są bardzo ogólne, więc dalsza cześć negocjacji będzie się toczyć na kolejnym szczycie klimatycznym.

W czasie COP27 w Egipcie odbywały się codzienne spotkania koordynacyjne związków zawodowych (grupa TUNGO, skrót od Trade Unions and NGO), w których uczestniczyli m.in. Grzegorz Trefon, Grzegorz Jadwiżuk, Ewa Buzoń, Robert Szewczyk, Jarosław Grzesik z reprezentujący wszystkie polskie centrale związkowe (FZZ, OPZZ, NSZZ „Solidarność”).

W czasie COP27 odbyło się spotkanie w Biurze Polski, gdzie polscy przedstawiciele związków zawodowych spotkali się z polską delegacją, rozmawiając o pracach i negocjacjach, w tym o stanowiskach jakie na COP27 prezentuje międzynarodowy i polski ruch związkowy. 

W czasie COP27 w Egipcie odbywały się również różne spotkania. W Pawilonie Unii Europejskiej wypowiadali się najważniejsi europejscy politycy. Grzegorz Trefon (KADRA) uczestniczył w spotkaniu w ramach EU Energy Day pt. Efektywność energetyczna jako cenny zasób – Poprawa efektywności energetycznej gospodarki i renowacja budynków, na którym przemawiała Pani Kadri Simson – europejska komisarz ds. energii podkreślająca, że efektywność energetyczna jest głównym filarem unijnej polityki energetycznej i klimatycznej oraz kluczowym elementem inicjatywy Fit for 55. Jest często niedoceniany jako narzędzie do ograniczania emisji i walki z kryzysem, dlatego należy podkreślić możliwości, jakie niesie ze sobą efektywność energetyczna. W tym samym spotkaniu w czasie panelu wypowiadał się również Pan Rafał Trzaskowski – Prezydent Warszawy, wskazujący na rolę miasta w rozwiązaniu kryzysu migracyjnego. Prezydent miasta Warszawa podkreślił, że wojna nie powinna być pretekstem do zatrzymania transformacji energetycznej, oraz dalej zauważył potrzebę odejścia od systemu energetycznego opartego na tradycyjnym, scentralizowanym wytwarzaniu, wskazując na rolę miast i regionów w promowaniu zdecentralizowanych rozwiązań.

W pawilonie UE odbyło się również spotkanie pt. Pakiet Fit for 55: nowe możliwości wielostronnej współpracy w zakresie globalnej dekarbonizacji, adaptacji oraz strat i szkód z udziałem Pana Fransa Timmermansa, Wiceprzewodniczącego KE, który zauważył, że UE jest na dobrej drodze do sfinalizowania ustawodawstwa, aby osiągnąć nasz cel klimatyczny do końca tego roku. F. Timmermans oczekuje, że do 2030 r. UE osiągnie redukcję emisji o co najmniej -57% i z tego powodu jest gotowa do aktualizacji NDC [Krajowych Planów Klimatycznych]. UE chce być również budowniczym mostów i przedstawi wniosek, aby zapewnić pomoc w zakresie strat i szkód w najbardziej narażonych krajach, które rozpaczliwie jej potrzebują.

COP27 był również miejscem spotkań, w których aktywną rolę odgrywały samorządy regionów europejskich zorganizowanych w ramach delegacji  Europejskiego Komitetu Regionów, jak również delegacja reprezentującej środowiska europejskich partnerów społecznych w ramach Europejskiego Komitetu Ekonomiczno – Społecznego.

Grzegorz Trefon uczestniczył w jednym ze spotkań organizowanych z udziałem samorządowców poświęconych Zielonemu wodorowi: o tym jak pogodzić interesy Północy i Południa w rozwoju przyszłego rynku, w czasie którego wypowiadał się Pan Jakub Chełstowski, Marszałek Województwa Śląskiego. Pan Marszałek podkreślił znaczenie wodoru w rozwiązywaniu problemu uzależnienia od paliw kopalnych: „Polska produkuje dużo wodoru. Nie jest to całkowicie czysty wodór, ponieważ do jego produkcji wykorzystuje się węgiel, ale nadal można go wykorzystać do zmniejszenia zależności od paliw kopalnych. Marszałek województwa śląskiego podkreślił, że w województwie śląskim jest plan pozyskania wielu autobusów wodorowych, jednakże trzeba zapewnić aby wodór był bardziej przystępny cenowo, aby był bardziej akceptowalny przez ludzi. Dla wielu burmistrzów i prezydentów miast bez obniżenia cen wodoru nie będzie to naturalnie najlepszy wybór. Zasadniczo zwiększenie ilości przystępnego cenowo wodoru może przyspieszyć przejście na to paliwo np. sektora transportu. Praca marszałka obfitowała w wiele wydarzeń i reprezentację województwa oraz Europejskiego Komitetu Regionów prezentując wypracowane wnioski i stanowisko EKR dotyczące pakietu energetycznego w sprawie wodoru … link.

Na wielką uwagę zasługuje działalność Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP) w czasie COP27, która wraz z ITUC posiadała pierwszy raz swój własny pawilon (Pawilon Sprawiedliwej Transformacji), który pozwalał na organizację licznych spotkań środowiskom pracowników, pracodawców i NGO. Pawilon gościł m.in. związkowców i przedstawicieli związków zawodowych z Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, którzy dyskutowali o sprawiedliwej transformacji i dialogu społecznym w związku z procesem osiągania ambitnych celów polityki klimatycznej.

Pawilon Sprawiedliwej Transformacji był również miejscem dyskusji odnoszącej się do spraw przyszłych działań po COP27 w sprawie sprawiedliwej transformacji, w tym o tym jak dostarczyć wsparcie pracownikom w związku z transformacją w kierunku zeroemisyjnej gospodarki.

Inne spotkania w jakich braliśmy udział dotyczyły również powiązania wymagań sprawiedliwej transformacji dla pracowników z zapewnieniem ochrony socjalnej dla ludzi pracy. COP27 z pewnością zainicjował bogatą serię spotkań dotyczących sprawiedliwej transformacji, która odnosi się do pracowników.

W ramach COP27 działało wiele pawilonów, w tym pawilony Niemiec czy Ukrainy. Przedstawiciele polskich związków zawodowych uczestniczyli w spotkaniu organizowanym przez niemieckie związki zawodowe DGB: Sprawiedliwa transformacja w terenie — konkretne przykłady kształtowania transformacji, które porównywało doświadczenia z transformacji Niemiec, RPA, Brazylii i USA.

Również delegacja Ukrainy przygotowała w swoim pawilonie wiele spotkań, w tym dotyczace procesu odbudowy kraju w kierunku zero-emisyjnej gospodarki z wykorzystaniem całego potencjału naszego sąsiada po zakończeniu wojny. W jednym z takich spotkań z prezentacjami 5 ukraińskich zastępców burmistrzów miast: Nowogród Wołyński, Równe, Sambor, Chmielnicki i Lwów –  uczestniczyli przedstawiciele polskich związków zawodowych zapoznając się z aktualnymi informacjami o tym jak trudna jest obecnie sytuacja na Ukrainie.

W czasie COP27 wiele uwagi poświęcano mobilizowaniu  finansowania działań klimatycznych w regionach węglowych. W czasie jednego z wielu spotkań organizowanych przez Bank Światowy pt. Mobilizacja finansów i know-how dla sprawiedliwej transformacji skoncentrowanej na ludziach, z udziałem: Pani Louise Cord, Dyrektor Globalna ds. Zrównoważonego Rozwoju i Integracji Społecznej w Bank Światowy, Pan Demetrios Papathanasiou, Dyrektor Globalny ds. Energii i Wydobycia w Bank Światowy, Pan Prezes Andre de Ruyter, Eskom Holdings (Republika Południowej Afryki), Pani Srestha Banerjee, Dyrektor ds. Sprawiedliwej Transformacji, iFOREST (Indie), Pan Grzegorz Trefon, Doradca, PZZ KADRA (Polska), Pani Sirpa Jarvenpaa, Dyrektor Funduszu Energy Transition Partnership. Grzegorz Trefon wypowiadał się m.in. na temat procesu transformacji w Polsce po 1989 roku oraz o wyzwaniach jakie są związane z nim, w tym o skutkach takich jak bezrobocie, szczególnie silne w regionach węglowych, gdzie tak jak w Polsce były zamykane zakłady węglowe w bardzo szybkim tempie. Grzegorz Trefon podzielił się swoimi opiniami o sprawiedliwej transformacji, dla której zapewnienia bardzo ważne jest przygotowanie bardzo wczesnego planowania procesu transformacji, w tym odchodzenia od węgla, poprzez zapewnienie dialogu społecznego, potrzeby zapewnienia nowych funduszy, potrzeby nowych kwalifikacji (nowe umiejętności, przekwalifikowanie, podniesienie kwalifikacji), potrzeby poprawy jakości życia w tym zapewnienia nowych, godnych i dobrze płatnych miejsc pracy.

Konferencja klimatyczna miała być poświęcona implementacji, lecz COP27 mimo zapowiedzi – skupił się na dopracowaniu szczegółów z poprzednich zobowiązań. Głównymi obszarami negocjacji pod egipską Prezydencją były:

• łagodzenie: ograniczenie emisji gazów cieplarnianych w celu ograniczenia ocieplenia do 1,5 stopnia
• adaptacja: przystosowanie się do zmiany klimatu, na przykład poprzez finansowanie ochrony przeciwpowodziowej
• finanse: finansowanie przejścia do tzw. zerowej emisyjności
• straty i szkody: odszkodowania dla krajów i społeczności za straty klimatyczne.

W przypadku wielu wyżej wymienionych na pełne rozwiązania przyjdzie poczekać do czasu kolejnych negocjacji podczas konferencji COP28, która odbędzie się w dniach 30 listopada – 12 grudnia 2023 r. w Zjednoczonych Emiratach Arabskich.

Podczas COP27 działacze związkowi interweniowali na wielu spotkaniach podnosząc sprawę pracowników i  nalegając na prawidłową definicję sprawiedliwej transformacji, którą można osiągnąć tylko na drodze dialogu społecznego ze związkami zawodowymi. Grzegorz Trefon z PZZ „KADRA” przemawiał w czasie kilku spotkań aby wzmocnić ten punkt stanowiska związków zawodowych. Na jednym ze spotkań Grzegorz Trefon zauważył, że najważniejszą rolą związków zawodowych w procesie transformacji jest rozpalenie ognia sprawiedliwości dla ludzi pracy, dla lokalnej społeczności górniczej i dla młodego pokolenia.

Grzegorz Trefon