W dniu 28 kwietnia 2016r. odbyła się uroczysta sesji Rady Ochrony Pracy (ROP) w sali Kolumnowej Sejmu RP, w ramach obchodów Międzynarodowego Dnia Ofiar Wypadków przy Pracy i Chorób Zawodowych, w której wzięli udział z ramienia FZZ – Dariusz Trzcionka – Przewodniczący PZZ „KADRA” i Dorota Gardias – Przewodnicząca FZZ.

W związku uroczystym charakterem dzisiejszej sesji najważniejsze sprawy dotyczyły bezpieczeństwa i higieny pracy. W nawiązaniu do tych problemów świata pracy omówiono szczegółowy raport przygotowany przez Centralny Instytut Pracy – Państwowy Instytut Badawczy pod kierunkiem Prof. dr hab. Med. Danuty Koradeckiej. CIOP-PIB wskazał na badania prowadzone na świecie odnośnie kosztów wypadków przy pracy i chorób zawodowych związanych z niewłaściwymi warunkami pracy, które według Międzynarodowej Organizacji Pracy wynoszą około 4% światowego rocznego PKB. Największe koszty tworzą problemy mięśniowo-szkieletowe (40%), problemy z układem krążenia (16%) i wypadki (14%). Z kolei dane Eurostatu wskazują na problem wpływu wypadków przy pracy na dużą liczbę absencji i przebywania na zwolnieniu chorobowym. Z danych z kolei GUS wynika, że w latach od 2005 do 2015 zmalała w Polsce liczba wypadków śmiertelnych i wypadków ciężkich przy pracy (rysunek poniżej):

CIOP-PIB wskazuje, że największa liczba wypadków dotyczy osób w wieku 20-29 lat, natomiast ciężkość wypadków mierzona liczbą dni absencji rośnie wraz z wiekiem pracownika. Niektóre zawody wykazują większą częstość wypadków przy pracy i czasem są 100-krotnie wyższe niż średnia ogółem. Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy, operatorzy maszyn i urządzeń, pracownicy przy pracach prostych to osoby najbardziej narażone na wypadki przy pracy. Z analiz CIOP-PIB wynika, że całkowite koszty wypadków przy pracy ponoszą zarówno ZUS (odszkodowania, zasiłki, renty) ale też NFZ czy poszkodowany i jego rodzina (obniżenie zarobków, koszty rehabilitacji, koszty leków, koszty leczenia, oraz pracodawca (koszt straconego czasu pracy, płatności bieżące, obniżenie przychodów, straty majątku). Z danych J. Rzepecki wynika, że 76% kosztów całkowitych wypadków ponosi społeczeństwo, 13% osoby poszkodowane i ich rodzina, a 11% przedsiębiorstwa. Zdaniem CIOP-PIB kryzys ekonomiczny nie może być uzasadnieniem do redukcji wydatków na bezpieczeństwo pracy.

W czasie posiedzenia przedstawiono działania Wyższego Urzędu Górniczego (WUG) w zakresie bezpieczeństwa higieny pracy w aspekcie wypadkowości śmiertelnej i ciężkiej w sektorze górnictwa. Pod nadzorem i kontrolą urzędów górniczych należących do WUG na dzień 31 grudnia 2015 r. objętych było 7289 zakładów górniczych, w tym:

• 40 podziemnych zakładów górniczych:
• 30 kopalń węgla kamiennego (KWK) + 1 w budowie + 3 w likwidacji (wydobycie: 72,2 mln ton)
• 3 kopalnie rud miedzi,
• 1 kopalnia rud cynku i ołowiu,
• 1 kopalnia soli,
• 1 kopalnia gipsu i anhydrytu,
• 7140 odkrywkowych zakładów górniczych:
  • 18 zakładów objętych własnością górniczą, w tym między innymi:
    • 12 kopalń węgla brunatnego (wydobycie: 63,4 mln ton),
    • 1 kopalnia siarki (w likwidacji),
  • 7122 zakłady objęte własnością nieruchomości gruntowej.
• 92 otworowe zakłady górnicze:
  • 9 zakładów ropy i gazu, w tym 57 kopalń ropy naftowej i/lub gazu ziemnego oraz 7 podziemnych magazynów gazu (w strukturach PGNiG S.A., z czego 2 magazynują gaz ziemny zaazotowany) oraz 2 kopalnie morskie (wydobycie: 0,923 mln ton ropy naftowej + 5,28 mld m³ gazu ziemnego),
  • 2 zakłady eksploatujące sól, w tym 1 w likwidacji,
  • 2 kopalnie siarki, w tym 1 w likwidacji,
  • 73 zakłady wód leczniczych, termalnych i solanek,
  • 3 zakłady eksploatujące metan z pokładów węgla,
  • 2 podziemne magazyny gazu,
  • 1 podziemne składowisko odpadów,
• 17 zakładów prowadzących roboty podziemne z zastosowaniem techniki górniczej,
  w tym 2-ruchowy Centralny Zakład Odwadniania Kopalń składający się z 14 pompowni,
  z czego 6 stacjonarnych i 8 głębinowych.

Nadzorem i kontrolą objęto również 179 oddziałów – zakładów wykonujących roboty geologiczne.

Łącznie w górnictwie, wg stanu na 31.12.2015 r. zatrudnionych było  136 584 pracowników, w tym:

• w podziemnych zakładach – 100 660 pracowników, z czego 84 937  w kopalniach węgla kamiennego,
• w górnictwie odkrywkowym – 28 129 pracowników,
• w górnictwie otworowym –  7 663 pracowników.

Ponadto w 3 829 podmiotach gospodarczych wykonujących  w zakresie swej działalności zawodowej powierzone im czynności w ruchu zakładów górniczych zatrudnionych było 51 505 pracowników.

WUG wskazywał na trend spadkowy wypadkowości w górnictwie bazując na swoich analizach za 2015 rok (patrz tabela 1 – poniżej) i w stosunku do lat ubiegłych (patrz wykres 1 – poniżej).

Tab. 1. Wypadkowość w górnictwie w 2015 r.

Górnictwo Węgla Kamiennego obejmuje kopalnie węgla kamiennego oraz SRK S.A.

Wykres 1. Liczba wypadków ogółem w całym górnictwie, górnictwie węgla  kamiennego, kopalniach rud miedzi oraz podmiotach, którym powierzono czynności w ruchu zakładu w latach 2011-2015

Głównymi przyczynami wypadków śmiertelnych i ciężkich w 2015 r. w górnictwie było:

• oberwanie się skał ze stropu i ociosów;
• uderzenie elementami obudowy uszkodzonej wskutek oberwania skał ze stropu;
• spadnięcie, stoczenie, osunięcie się mas i brył skalnych;
• tąpnięcie (przebywanie w atmosferze niezdatnej do oddychania);
• odprężenie;
• niewłaściwe wykonywanie robót strzałowych;
• przebywanie w zasięgu pracy maszyn i urządzeń;
• wykonywanie prac przy przenośnikach taśmowych będących w ruchu bądź przy braku zabezpieczenia stanu wyłączenia;
• awaria mechanizmu podnoszenia urządzeń z napędem mechanicznym;
• nieprzestrzeganie procedur, instrukcji, ustaleń technologii i wymogów przepisów przy wykonywaniu robót;
• niewłaściwa organizacja pracy;
• uderzenie narzędziami pracy;
• upadek z wysokości;
• praca pod wpływem alkoholu.

W polskim górnictwie w latach 2011-2015 najwięcej wypadków śmiertelnych i ciężkich miało miejsce wśród pracowników o stażu pracy powyżej 20 lat (34,1%) oraz o stażu pracy do 5 lat (31,4%). Wypadkom śmiertelnym i ciężkim ulegali głównie pracownicy w przedziale wiekowym 18-30 lat oraz 41-45 lat, co stanowiło odpowiednio 22,1% oraz 19,9% wszystkich wypadków śmiertelnych i ciężkich zaistniałych w tym okresie.

Analiza wyników badania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz kontrole stosowania środków zapobiegających tym wypadkom, przygotowana przez Państwową Inspekcję Pracy pozwalają na prowadzenie długofalowych lub rocznych działań nadzorczo-kontrolnych (koordynowanych centralnie przez Główny Inspektorat Pracy) w sektorach, charakteryzujących się największą liczbą wypadków śmiertelnych i ciężkich, w tym przede wszystkim: produkcyjnym, budowlanym, transportowym, rolniczym (zakłady rolnicze zatrudniające osoby pracujące) i górniczych.

Rada Ochrony pracy zapoznała się z wynikami zakończonego ostatniego etap trzy-letniego programu wzmożonego nadzoru nad 55 zakładami, w których odnotowano szczególne nasilenie zagrożeń zawodowych (w latach 2013-2015 w zakładach tych zarejestrowano łącznie 1481 wypadków przy pracy, w tym 5 wypadków śmiertelnych oraz 17 wypadków ciężkich. PIP ujawniła nieprawidłowości generujące wiele wypadków przy pracy, w tym brak elementów ochronnych przed dostępem do stref niebezpiecznych (obrabiarki do metali – 25% kontrolowanych zakładów, przenośniki – 12%, pozostałe obrabiarki – 25%). Stwierdzono także: nieutrzymywanie maszyn i urządzeń w stanie sprawności technicznej i czystości -obrabiarki do metali (13%); nieprawidłowości dotyczące elementów sterowniczych mających wpływ na bezpieczeństwo obsługi maszyn – obrabiarki do metali (13%). Działalność kontrolna inspektorów pracy w zakładach objętych wzmożonym nadzorem, wspierana była działalnością prewencyjno-promocyjną, której celem było zwiększenie świadomości pracodawców oraz osób kierujących pracownikami, w zakresie zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy.

Zdaniem PIP stan bezpieczeństwa pracy w ww. sektorach gospodarki nadal odbiega od wymagań zawartych w przepisach bhp, a także w stosunku do oczekiwań społecznych w tym zakresie. Do najważniejszych wyzwań, z którymi zmagają się przedsiębiorstwa, należą: utrzymanie zbytu w warunkach rosnącej konkurencji i globalizacji, zapewnienie jakości produktów i usług, efektywność pracy.  Problemy poszczególnych branż i zakładów przekładają się na sytuację zatrudnionych i warunki, w jakich świadczą pracę.

W czasie posiedzenia ROP przyjęła stanowiska w sprawach omawianych już na wcześniejszych posiedzeniach tj. dotyczących: 1) stanu realizacji programu wieloletniego pn. „Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy”  – etap III, a także 2) w sprawie programu wspierania poprawy warunków pracy realizowane przez ZUS w ramach funduszu prewencji wypadkowej, w tym dofinansowania działań skierowanych na utrzymanie zdolności do pracy przez cały okres aktywności zawodowej, prowadzonych przez płatników składek.